Czym jest ból onkologiczny?

dr n. med. Sylwia Kaźmierczak-Łukaszewicz
Klinika Chemioterapii Nowotworów z Pododdziałem Chemioterapii Jednego Dnia
Wojewódzkie Wielospecjalistyczne Centrum Onkologii i Traumatologii im M. Kopernika w Łodzi

Ból

(wg. Międzynarodowego Towarzystwa Badania Bólu, od lat 70-tych badającego ból zarówno w naukowych, jak i klinicznych aspektach) – jest to negatywne zmysłowe i emocjonalne doznanie, powstałe na skutek bodźców uszkadzających tkanki układu nerwowego lub zagrażających ich uszkodzeniem. ^[1]

Ból onkologiczny

Jest to ból pojawiający się w przebiegu choroby nowotworowej, często, gdy choroba osiąga stopnień zaawansowany. Spowodowany jest pobudzeniem lub uszkodzeniem specyficznych receptorów bólowych w różnych strukturach ciała – nocyceptorów – lub bezpośrednim uszkodzeniem, uciskiem czy naciekaniem i niszczeniem struktur nerwowych.

Zbadano, że statystycznie ok. 75 do 80% chorych z zaawansowaną chorobą nowotworową z powodu bólu wymaga stałego leczenia. W grupie pacjentów z przerzutami nowotworowymi odsetek ten sięga aż 90%. ^[2]

Nowotwór nie musi boleć

Receptorami odpowiedzialnymi za odbiór bodźców bólowych są obwodowe struktury układu nerwowego występujące w postaci wolnych zakończeń nerwowych w skórze, narządach zmysłów, narządach wewnętrznych – nocyceptorów. 

Mogą być pobudzane przez różne bodźce: termiczne, mechaniczne (ucisk, ciśnienie), chemiczne, elektryczne.  ^[3]

Jako odczucie indywidualne, czyli subiektywne, ból jest zawsze inaczej definiowany przez każdego człowieka.

Pacjent zgłasza ból i jego ocena stanowi konieczny element do podjęcia skutecznej terapii poprzez indywidulane i bezpośrednie badanie przedmiotowe i podmiotowe. 

Wywiad bólowy powinien być maksymalnie szczegółowy, z dokładnym określeniem: miejsca dolegliwości, sytuacji jego pojawiania się, charakteru bólu, czasu trwania, momentów zaostrzenia, powiązanych czynników nasilających oraz łagodzących, oraz wcześniejszej skuteczności dotychczas stosowanej terapii. 

Każdy człowiek ma swoisty próg odczuwania bólu i odporność na bodźce bólowe, a emocje towarzyszące bólowi wyciszają go lub potęgują.

Na odczuwanie bólu duży wpływ ma zarówno kondycja psychofizyczna, jak i doświadczenie siły wcześniej przeżywanego bólu. 

U niektórych pacjentów ból ma wpływ motywujący – uruchamia obronne mechanizmy wspomagające prowadzenie aktywnej walki z chorobą, a na innych działa odwrotnie: osłabia zdolność radzenia sobie w sytuacji zagrożenia – może to istotnie zagrozić udziałowi i skuteczności terapii samej choroby nowotworowej.

Konieczna jest skrupulatna ocena skutków ubocznych stosowanych leków, zmniejszających skuteczność terapii.

Choroby współistniejące bardzo często warunkują wybór leków do zastosowania w terapii i mogą powodować zmniejszenie odpowiedzi na leczenie, lub nawet konieczność przerwania terapii mimo zadowalającej odpowiedzi.

Aktualnie dostępne metody postępowania i szeroki wachlarz możliwych do zastosowania leków, po dogłębnej analizie zgłaszanych dolegliwości, jak i odpowiedniego rozpoznania rodzaju bólów oraz dobrej współpracy pacjenta z lekarzem i skrupulatnym stosowaniu się do zaleceń, pozwalają skutecznie radzić sobie z bólem u większości chorych.

Mechanizmy powstawania bólu zostały prawie dostatecznie poznane, aby móc przeciwdziałać mu w zaawansowanych stadiach choroby.  W związku z tym konieczne jest likwidowanie jego przyczyny u jednych pacjentów, zaś u innych leczenie wyłącznie objawowo, aby zmniejszyć do minimum negatywne odczucia bólowe.

U pacjentów onkologicznych należy brać pod uwagę wpływ innych objawów postępującej choroby nowotworowej i przeciwdziałać im. 

Każdy pacjent z rozpoznaną chorobą nowotworową, powinien być poddany ocenie natężenia bólu, która dla większej precyzji powinna być wykonana bardzo wnikliwie od początku terapii i okresowo w trakcie jej trwania. Takie badania wykonywane są w jednostkach służy zdrowia, które tym problemem zajmują się profesjonalnie – Poradnie Medycyny Paliatywnej mieszczące się w Ośrodkach Onkologicznych w powiązaniu z Oddziałami Szpitalnym lub poza nimi, we współpracy z Hospicjami Domowymi – potocznie nazywane Poradniami Leczenia Bólu.  Daje to możliwość bieżącej oceny skuteczności terapii, poprzez ocenę wpływu bólu na możliwości funkcjonowania chorego i sensu kontynuowania dotychczasowego leczenia – bądź wskazań do jego modyfikacji, a nawet zmiany. 

Referencje:

1. IASP Announces Revised Definition of Pain https://www.iasp-pain.org/PublicationsNews/NewsDetail.aspx?ItemNumber=10475
2. Current aproach to cancer pain management: Availability and implications of different treatment options Hrachya Nersesyan and Konstantin V Slavin
3. Jak powstaje ból? Neurofizjologia bólu dla początkujących The mechanisms of pain. Pain neurophysiology for beginners Zbigniew Żylicz, Małgorzata Krajnik

PL2209025361