Zaawansowany rak piersi a choroby współistniejące

Streszczenie artykułu eksperckiego (pełna treść znajduje się poniżej)

Wydłużenie życia chorych z rozpoznaniem raka piersi wiąże się z występowaniem w tej populacji coraz większej liczy chorób towarzyszących, które mają wpływ na decyzje dotyczące leczenia choroby nowotworowej. Do najczęstszych schorzeń współistniejących należą:
• choroby serca,
• cukrzyca,
• nadciśnienie tętnicze,
• otyłość, dyslipidemia,
• choroba zwyrodnieniowa,
• osteoporoza,
• depresja,
• zaburzenia funkcji tarczycy.

Szereg chorób współistniejących zostaje rozpoznanych podczas pogłębionej diagnostyki lub w trakcie leczenia onkologicznego, co więcej, cukrzyca czy choroby sercowo-naczyniowe mogą mieć wspólne czynniki ryzyka co rak piersi. Samo leczenie onkologiczne również może być przyczyną powikłań w postaci np. utraty masy kostnej, bólu stawów czy uderzeń gorąca wywołanych menopauzą. Należy pamiętać, że przy terapii raka piersi niezbędne jest prawidłowe leczenie chorób współistniejących. Nie należy zatem rezygnować z opieki innych specjalistów oraz w miarę możliwości, należy prowadzić zdrowy tryb życia zapobiegający tym schorzeniom.
W całym procesie leczenia onkologicznego niezbędna jest stała kontrola Lekarza Rodzinnego, a w późniejszym etapie choroby bywa przydatne leczenie wspomagające prowadzone przez lekarza medycyny paliatywnej. Lekarz Rodzinny może poprowadzić leczenie chorób towarzyszących takich jak np. nadciśnienie tętnicze czy cukrzyca, ale także zmodyfikować leczenie wspomagające zalecone przez onkologa.

W związku z wydłużeniem życia oraz postępem w zakresie leczenia, liczba chorych z zaawansowanym rakiem piersi z wieloma chorobami współistniejącymi stale się zwiększa. Występowanie chorób towarzyszących jest powszechne i zwiększa złożoność problemu leczenia chorób nowotworowych. Szacuje się, że w krajach rozwiniętych 1 na 4 osoby dorosłe ma przynajmniej dwie choroby przewlekłe. Częstość wielu chorób rośnie i więcej niż połowa starszych osób ma już trzy lub więcej schorzeń przewlekłych. Współwystępowanie raka piersi i innych schorzeń przewlekłych ma wpływ na decyzje terapeutyczne i wyniki leczenia zarówno nowotworu, jak i chorób towarzyszących. Najczęstsze choroby, które mogą występować razem z zaawansowanym rakiem piersi to:
– choroby serca, takie jak choroba niedokrwienna serca czy niewydolność serca,
– cukrzyca,
– nadciśnienie tętnicze,
– choroba zwyrodnieniowa stawów, osteoporoza, przewlekłe dolegliwości bólowe,
– otyłość,
– depresja, stany niepokoju,
– dyslipidemia,
– niedoczynność lub nadczynność tarczycy.

Jakie schorzenia mogą być powikłaniem leczenia onkologicznego?

Leczenie onkologiczne jest jednym z niezbędnych działań mających na celu wydłużenie życia i poprawę jego jakości, jednak może nieść ze sobą także powikłania. Pojawienie się objawów menopauzy, takich jak uderzenia gorąca, może być związane z wiekiem, ale także z zastosowaniem chemioterapii u kobiet przed menopauzą lub hormonoterapii, niezależnie od stanu menopauzalnego. Można w takich sytuacjach rozważyć leczenie łagodzące objawy, z tym że w populacji chorych na raka piersi rodzaje stosowanych leków znacznie różnią się od populacji ogólnej. Ubytek masy kostnej prowadzący do osteoporozy postępuje wraz z wiekiem, a niektóre leki stosowane w leczeniu raka piersi mogą ten proces przyspieszać lub spowalniać.
Warto jednak podkreślić, że wiele chorób rozpoznanych w trakcie leczenia onkologicznego nie jest jego powikłaniem, a wynika z pogłębionej diagnostyki występujących już wcześniej dolegliwości. Wiele z tych chorób rozwija się latami przed rozpoznaniem nowotworu. Ponadto choroby układu sercowo-naczyniowego, cukrzyca i rak piersi mają wiele wspólnych czynników ryzyka, takich jak brak aktywności fizycznej, palenie tytoniu, nadmierne spożycie alkoholu, otyłość.
Istotne jest uwzględnienie czynników zwiększających ryzyko wystąpienia powikłań leczenia onkologicznego, a także zarządzanie modyfikowalnymi czynnikami ryzyka, takimi jak palenie tytoniu. Nie tylko zwiększa ono ryzyko powstania nowotworu, chorób układu oddechowego czy sercowo-naczyniowego, ale powoduje częstsze powikłania pooperacyjne, zmniejsza skuteczność jednocześnie zwiększając toksyczność radioterapii, chemioterapii czy leczenia celowanego. Dlatego na rzucenie palenia nigdy nie jest za późno. Przykładowo, kobiety palące podczas radioterapii mają kilkukrotnie większe ryzyko zawału serca w porównaniu z niepalącymi.

Co jeśli mam inne choroby współistniejące, czy muszę zmienić sposób leczenia? Gdzie szukać pomocy?

Dla właściwego leczenia raka piersi niezbędna jest dobra kontrola chorób współistniejących. Chcąc zapewnić najlepszy możliwy stan zdrowia, właściwą tolerancję leczenia oraz zmniejszyć jego toksyczność, istotną kwestią pozostaje odpowiednie leczenie innych chorób. Wielu pacjentów tak koncentruje się na chorobie nowotworowej, że odwołuje wizyty u innych specjalistów, co nie jest postępowaniem właściwym. Kwestie dotyczące rozpoznania nadciśnienia tętniczego, stosowanych leków, kryteria dotyczące zwiększania dawek, dodawania kolejnych leków, cele dotyczące konkretnych wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego są zbliżone i nie ma osobnych rekomendacji dla chorych z rozpoznaniem raka piersi. Podobna sytuacja dotyczy innych chorób układu sercowo-naczyniowego czy cukrzycy.

Jak sobie radzić z chorobami współistniejącymi?

Poza stosowaniem różnych leków, jest wiele istotnych czynności, które można wykonać dla poprawy zdrowia, samopoczucia czy wzmocnienia układu mięśniowo-szkieletowego. Istotna jest właściwa dieta, zgodna z zasadami zdrowego żywienia, jak np. dieta DASH (Dietary Approches to Stop Hypertension). Warto w kwestii właściwej diety zasięgnąć porady dietetyka.
Ważna jest regularna aktywność fizyczna przez większość dni w tygodniu, dostosowana do możliwości i stanu ogólnego. Tutaj pomocny może być fizjoterapeuta, który dostosuje ćwiczenia do aktualnej sytuacji klinicznej. W dbaniu o swoje zdrowie bardzo ważna jest odpowiednia ilość snu.
Rozpoznaniu choroby nowotworowej i procesowi leczenia może towarzyszyć smutek. Czasem obniżenie nastroju, ciągłe uczucie zmęczenia i braku energii, poczucia winy, braku nadziei, problemy z koncentracją i zaburzenia snu mogą być związane z depresją. Depresja jest poważniejszym stanem, wymagającym odpowiedniej diagnostyki i leczenia. Warto wtedy skonsultować się psychoonkologiem lub z lekarzem psychiatrą. Pomocne mogą być także różne grupy wsparcia.

Czy pacjent powinien wybierać, którą chorobę leczyć? Jak nie zaniedbać leczenia? Kto powinien skoordynować leczenie choroby onkologicznej i chorób współistniejących?

Niezwykle istotna w całym procesie terapeutycznym jest rola lekarza rodzinnego. Na wizyty do lekarza rodzinnego należy przychodzić dobrze przygotowanym, z listą wszystkich przyjmowanych leków, uwzględniającą stosowane dawki, częstość stosowania w ciągu dnia, powód stosowania, a także jaki lekarz specjalista zalecił stosowanie poszczególnych leków. Istotne jest także zgłaszanie przyjmowania leków dostępnych bez recepty, suplementów i innych preparatów, takich jak ziołowe preparaty. Regularne kontrole u lekarza rodzinnego w trakcie leczenia onkologicznego są także przydatne ze względu na występującą czasem konieczność modyfikacji leczenia chorób innych niż onkologiczna. Może być wskazane dostosowanie dawek leków przeciwko nadciśnieniu tętniczemu z powodu tendencji do wyższych lub niższych wartości ciśnienia tętniczego lub leków stosowanych w leczeniu cukrzycy z powodu wyższych wartości glikemii.
W późniejszych stadiach choroby bardzo istotna staje się rola lekarza medycyny paliatywnej. Narastające osłabienie i zmęczenie może utrudniać wizyty w różnych ośrodkach. Przez długi czas pokutowała błędna opinia, że skierowanie chorego do hospicjum oznacza odebranie wszelkiej nadziei i fatalne rokowanie. Opieka hospicyjna jest bezcenna w leczeniu wspomagającym i umożliwia dostosowanie prowadzonego leczenia do aktualnych potrzeb, a lista stosowanych leków może nawet ulec zawężeniu.

Referencje:

1. Wojciechowska Urszula, Didkowska Joanna. Zachorowania i zgony na nowotwory złośliwe w Polsce. Krajowy Rejestr Nowotworów, Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowy Instytut Badawczy. Dostępne na stronie http://onkologia.org.pl/raporty/dostęp z dnia 29/12/2020.
2. Jassem J. Tobacco smoking after diagnosis of cancer: Clinical aspects. Vol. 8, Translational Lung Cancer Research. AME Publishing Company
3. Ng HS, Vitry A, Koczwara B, Roder D, McBride ML. Patterns of comorbidities in women with breast cancer: a Canadian population-based study. Cancer Causes Control 2019.
4. Fowler H, Belot A, Ellis L, Maringe C, Luque-Fernandez MA, Njagi EN, Navani N, Sarfati D, Rachet B. Comorbidity prevalence among cancer patients: A population-based cohort study of four cancers. BMC Cancer 2020.
5. Fu MR, Axelrod D, Guth AA, Clel CM, Ryan CE, Weaver KR, Qiu JM, Kleinman R, Scagliola J, Palamar JJ, Melkus GD. Comorbidities and quality of life among breast cancer survivors: A prospective study. J Pers Med 2015

PL2208313962
PL2209216090